Deze zomer rond ik mijn stage en scriptieonderzoek af over de vraag hoe belangengroepen de media gebruiken in hun lobby rond het stikstofdebat.

Weinig aandacht voor stikstofcrisis rondom verkiezingen   

Zoals ik in mijn eerste blog schreef, krijgt de stikstofcrisis rond de verkiezingen relatief weinig aandacht met 612 artikelen in bijna 8 maanden (1 november 2020 en 23 juni 2021) in vier dagbladen. Ter vergelijking: in dezelfde periode werden er 1.235 artikelen over de toeslagen-affaire geschreven (letterlijke vermeldingen)) en bijna 6.000 over de coronacrisis (5.754 artikelen). De geselecteerde belangengroepen (Bouwend Nederland, Farmers Defence Force, Greenpeace, LTO Nederland, Milieudefensie, MOB, Natuurmonumenten en VNO-NCO) zijn in 86 artikelen (16%) vermeld.

Stikstof wordt als een belangrijk onderwerp gezien, Mark Rutte noemde het in november 2019 de ‘ergste crisis in de negen jaar dat ik premier ben’. Bij zo’n belangrijk issue was mijn verwachting dat stakeholders zich richting de verkiezingen volop zouden roeren. Deze verwachting is niet uitgekomen. De Telegraaf (5 maart 2021) schrijft over de stikstofcrisis: “Het gaat er in de verkiezingsstrijd amper over, maar het zou in de formatie wel eens een van de meest lastige onderwerpen kunnen worden.”

Weinig actieve benoemingen, LTO duidelijk koploper  

In onderstaande grafiek staat het aantal artikelen per belangengroep. LTO Nederland is een duidelijke uitschieter, met zowel actieve als passieve vermeldingen. Dit kan deels worden verklaard door het aantreden van Sjaak van der Taak als nieuwe voorzitter in november 2020 en de media-aandacht die daar mee gepaard ging (9 artikelen).

Naast het kleine aantal artikelen, worden de belangengroepen meestal op een passieve manier vermeld. Dit betekent dat ze zelden geciteerd of geïnterviewd worden. Daarnaast waren veel actieve benoemingen geen actieve lobby voor hun stikstofstandpunt maar slechts een opmerking over het bestaan of de ernst van de crisis.

De grote vraag is waarom de belangengroepen weinig actief zichtbaar zijn. Uit de interviews blijkt dat een verschil bestaat tussen ‘nieuwkomers’ en meer geïnstitutionaliseerde groepen zoals LTO en Bouwend Nederland. LTO is van oudsher een sterke lobbyorganisatie met veel beleidsmedewerkers en connecties in politiek Den Haag. Dit leidt tot goed contact tussen de LTO en het ministerie, aldus LTO Nederland. Over lobby via de media zegt de LTO: “Wij hoeven het niet zelf op te zoeken, de media weet ons te vinden.”. Het lijkt dat LTO direct toegang heeft tot de beleidsbepalers en hierdoor de media minder nodig heeft om toegang te krijgen tot het systeem. Ook Bouwend Nederland geeft aan dat de media hen snel vindt als het gaat over bijvoorbeeld woningbouw of infrastructuur.

Andere groepen zeggen de media agenda wel nodig te hebben om invloed uit te oefenen op de beleidsagenda, zoals Farmers Defence Force en Greenpeace. In veel artikelen wordt FDF genoemd met betrekking tot hun protesten. Dat FDF niet veel actief aan het woord komt, verklaar ik doordat ze veel sociale media gebruiken. Via Facebook kunnen ze 60.000 mensen direct bereiken. Zelf schrijven ze het deels toe aan het gebrek van toepassen van het principe van hoor-en-wederhoor door de mainstream media.

Hier is duidelijk een onderscheid te zien tussen insiders en outsiders. In de literatuur wordt gesproken over een ‘ijzeren driehoek’ waarmee de relatie tussen het ministerie en politiek&belangengroepen wordt beschreven. De term heeft dezelfde betekenis als ‘gesloten beleidscircuit’. De belangengroepen in de driehoeken, de insiders, hebben nauw contact met en makkelijk toegang tot de beleidsmakers. Voor outsiders, zoals de natuur- en milieuorganisaties, is dit lastiger en zij gebruiken waarschijnlijk vaker outside lobbytactieken. Gezien het summiere aantal vermeldingen lijken die lobbypogingen echter weinig effectief.

Stikstofplan

De Volkskrant schrijft dat er sprake is van een touwtrekwedstrijd tussen de boeren en de natuur (Hofs, 2020). Als ik de aantallen optel van het bedrijfsleven/boeren aan de ene kant en de natuur- en milieuorganisaties (in 34 artikelen) aan de andere kant, wint de het bedrijfsleven (72) de wedstrijd met gemak. Zelf benoemt Bouwend Nederland in de persoonlijke  interviews die ik voerde, expliciet dat deze tegenstelling niet meer bestaat. Dit komt tot uiting in het Stikstofplan, een coalitie van LTO Nederland, Bouwend Nederland, Natuur&Milieu, MKB-Nederland, VNO-NCW en Natuurmonumenten. Met dit gezamenlijke plan willen ze Nederland uit de stikstofimpasse te trekken. Volgens Trouw proberen de organisaties zo invloed uit te oefenen op de formatie. Greenpeace probeert dat op een heel andere manier, namelijk door te dreigen met een rechtszaak.

Deze resultaten bevestigen het beeld van een scheiding tussen de inside en outside groepen. Kleinere organisaties, vaak met minder middelen en connecties, proberen via de media-agenda te beïnvloeden. De grote, oude belangengroepen vertrouwen meer op klassieke lobbytactieken toe en zoeken de media minder actief op. Uit mijn onderzoek blijkt dat insiders als BN en LTO direct de beleidsagenda beïnvloeden en het ook lukt om de media-agenda te bepalen. Dit maakt het een uitdaging voor outsiders om hun standpunt op de agenda te krijgen. 

Deze blog is ook terug te vinden op LinkedIn.